Geldermalsen - Hondsgemet
Pal ten noorden van de A15 ligt het bedrijventerrein Hondsgemet. Voorafgaand aan de aanleg daarvan heeft een grootschalig archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Daarmee is Geldermalsen-Hondsgemet een van de weinige plekken Nederland waar de volledige ontwikkeling van een inheemse nederzetting in de Romeinse tijd in kaart is gebracht. De nederzetting start zeker al in 2e eeuw BCE en is vijf eeuwen lang vrijwel continu bewoond geweest. Die ontwikkeling vond plaats in verschillende fasen waarin het terrein steeds opnieuw werd ingericht.
Impressie van de ontwikkeling van de nederzetting Geldermalsen-Hondsgemet, respectievelijk vroeg-, midden- en laat-Romeinse tijd. (Bron: Renswoude 2009, 36, tekening Mikko Kriek)
Bronzen poot van een meubel. (Bron: Renswoude 2009, 28)
De eerste nederzettingssporen stammen uit de 2e eeuw of wellicht de 3e eeuw BCE. Twee gouden Eburonenstaters uit 53-20 BCE leggen een link met de Eburonen, die halverwege de 1e eeuw BCE in opstand kwamen tegen Caesar en vervolgens slachtoffer werden van diens wraakcampagne. Precies rond die tijd begon hier ook een nieuwe bewoningsfase. Rond het begin van de jaartelling, toen de bevolking de naam ‘Bataafs’ kreeg, verschenen er enkele nieuwe erven op het terrein. Enkele fragmenten van een strokenharnas en een zeldzame bronzen phalera (versiering voor paardentuig) onderstrepen de link van de Bataafse bewoners met het Romeinse leger.
Rond 70 begon een nieuwe fase van versnelde Romanisering: het traditionele handgevormd aardewerk verdween nagenoeg en er kwam steeds meer nadruk op paardenfok voor het Romeinse leger. Rond 120 werd het terrein opnieuw ingericht en vergroot, terwijl het rond 270 juist weer werd verkleind. De woelige overgang van midden- naar laat-Romeinse tijd lijkt hier weinig problemen te hebben veroorzaakt. Op grond van het vondstmateriaal lijken de bewoners na 270 Germaanse immigranten te zijn van boven de grote rivieren, maar dan wonend in huizen van lokale traditie. Rond het midden van de 4e eeuw houdt de nederzetting op.
Depositie van een mensenschedel (links) en een hond. (Bron: Renswoude 2009, 27)
Bronnen en verwijzingen
Literatuur
- Renswoude, J. van & J. van Kerckhove (red.), 2009. Opgravingen in Geldermalsen-Hondsgemet. Een inheemse nederzetting uit de Late IJzertijd en Romeinse tijd. ZAR 35, Amsterdam.
Meer Regio Betuwe
-
Kesteren
Kesteren
Binnen de Neder-Germaanse limes vormt Kesteren een geval apart. Opgravingen laten zien dat hier in de Romeinse tijd volop activiteit is geweest, zowel militair als civiel.
-
Tiel-Passewaaij
Tiel-Passewaaij
De opgraving voorafgaand aan de nieuwbouwwijk Passewaaij in Tiel heeft een schat aan kennis opgeleverd over de ontwikkeling van een plattelandsnederzetting in de Romeinse tijd.
-
Culemborg Voorkoop
Culemborg Voorkoop
Voorafgaand aan de aanleg van de wijk Voorkoop hebben archeologen in 1971 een veldkartering uitgevoerd. Daarbij zijn veel Romeinse vondsten gedaan, zoals aardewerk (zowel handgevormd als terra sigillata), glaswerk en een maalsteen.
-
Maurik – De Woerd
Maurik – De Woerd
Jan Hendrik Holwerda groef tussen Rijswijk en Maurik met behulp van plaatselijke arbeiders een ‘Bataafsche nederzetting’ op. Hij legde daarbij een groot aantal sporen van gebouwen, greppels en ‘palissaden’ bloot.
-
Geldermalsen centrum
Geldermalsen centrum
Bij zandafgravingen op het landgoed Bottesteyn, begin 20e eeuw, kwamen tal van Romeinse voorwerpen tevoorschijn.
-
IJzendoorn - Binnenwaard
IJzendoorn - Binnenwaard
Vanaf de jaren ’60 zijn de uiterwaarden van IJzendoorn – bekend als de Binnenwaard – het doelwit geworden van grootschalige ontzandingen. Dat heeft geleid tot een aantal opvallende, losse vondsten.
-
Hien
Hien
Even ten oosten van Dodewaard, in het gehucht Hien, heeft de Historische Kring Kesteren en Omstreken zich in 1976 ontfermd over een zojuist gerooide boomgaard.
-
Maurik - Castellum
Maurik - Castellum
Tijdens zandwinning in een oude Rijnarm bij Maurik in 1972 zijn talloze Romeinse vondsten gedaan. Vrijwel zonder uitzondering komen ze uit baggerstort en zijn ze veiliggesteld door plaatselijke amateurs.
-
Culemborg - Caetshage
Culemborg - Caetshage
Het terrein van het voormalige middeleeuwse kasteel Caetshage, waar nu de gelijknamige stadsboerderij staat, is al eeuwenlang bewoond. In de Romeinse tijd lag hier een grafveld.
-
Maurik - Oost
Maurik - Oost
Onderzoek op het Bedrijventerrein Oost in Maurik heeft aangetoond dat hier een grafveld lag uit de 1e en 2e eeuw. Tijdens een eerste onderzoek in 2011/2012 vonden archeologen 56 grafkuilen van crematiegraven.
-
Est - De Steendert
Est - De Steendert
In 1998/1999 vonden vrijwilligers van BATO in het natuurgebied De Steendert bij Est de resten van een Romeinse waterput, bestaande uit een hergebruikte wijnton.
-
Est
Est
Er bestond al lange tijd een vermoeden dat pal ten oosten van Est, langs de Karnheuvelsestraat, een nederzetting uit de ijzertijd en Romeinse tijd moest liggen.
-
Opijnen
Opijnen
Het dorp Opijnen blijkt al een Romeins-Bataafse voorloper te hebben gehad. In 2006 kwamen bij proefsleuven aan de Oude Zandstraat veel grondsporen van greppels en paalgaten van houten gebouwen tevoorschijn.
-
Opijnen - Elzevier
Opijnen - Elzevier
Ten noordoosten van Opijnen, op het perceel ‘Elzevier’, zijn in het verleden uiteenlopende Romeinse vondsten gedaan: bot, aardewerk, een ring, een mantelspeld (fibula), een maalsteen, een slingerkogel, een dakpan en een fragment van een altaar.
-
Waardenburg
Waardenburg
In 1992 vond een amateurarcheoloog in een boomgaard bij Waardenburg een bijzondere zilveren armband. De armband is bijna 9 cm in doorsnede en bestaat uit 13 vlakjes met een versiering van ingegraveerde palmtakken.
-
Zennewijnen
Zennewijnen
Dat de omgeving van Tiel een belangrijke betekenis had in de Romeinse tijd, wordt onderstreept door de vondst van een altaar in Zennewijnen. Het altaar is gewijd aan de verder onbekende godin Ixeneucaega.
-
Tiel - Beeldje Mars
Tiel - Beeldje Mars
Rond Tiel wemelde het van de nederzettingen in de Romeinse tijd, maar Tiel zelf staat vooral bekend als middeleeuws. Toch kent het centrum ook een Romeins verleden.
-
Tiel - Medel
Tiel - Medel
In korte tijd heeft het bedrijventerrein Medel bij Tiel zich opgewerkt als een van de belangrijkste vindplaatsen van het Gelders Rivierengebied. Medel blijkt geen doorsnee Bataafse plattelandsnederzetting.
-
Kapel - Avezaath
Kapel - Avezaath
Bij ontzandingen ten behoeve van de aanleg van een nieuwe weg van Geldermalsen naar Wadenoijen in 1968, kwam een Romeins schip tevoorschijn.
-
Bergakker
Bergakker
In het gehucht Bergakker, tussen Kerk-Avezaath en Kapel-Avezaath, hebben detectoramateurs in 1996 bij de aanleg van een sloot een indrukwekkende hoeveelheid vondsten gedaan.
-
Bergakker - altaar
Bergakker - altaar
In 1954 is in Bergakker een klein, ietwat onooglijk altaar gevonden. De inscriptie die erop staat, vertelt echter een bijzonder verhaal.
-
Kerk - Avezaath
Kerk - Avezaath
Het dorp Kerk-Avezaath is doorsneden door de A15. Daar is ook de grens gelegd tussen de gemeenten Buren en Tiel. Juist in het Tielse deel van Kerk-Avezaath zijn belangrijke Romeinse (scheeps)vondsten gedaan.
-
Zoelen - Mauriksestraat
Zoelen - Mauriksestraat
Afgemeten aan het geringe aantal rapporten van officiële archeologische opgravingen, lijkt de Romeinse tijd in het Gelderse Rivierengebied ietwat karig. De werkelijkheid is echter precies het tegenovergestelde.
-
Buren
Buren
In 2013 vonden twee amateurarcheologen in een zojuist uitgebaggerde sloot een muntschat van 162 zilveren munten uit de 3e eeuw. In die periode waren er twee soorten zilveren munten in omloop,de denarius en de antoninianus.
-
Lienden
Lienden
De ontdekking van een aantal munten in een boomgaard bij Lienden in 2016 leidde tot het herschrijven van een belangrijke episode in de Nederlandse geschiedenis, namelijk de overgang van de Romeinse tijd naar de middeleeuwen.
-
Rijswijk
Rijswijk
In de uiterwaarden van Rijswijk zijn bij kleiafgravingen honderden vondsten gedaan: wapens, helmen, munten, aardewerk, sieraden, rechtopstaande eikenhouten palen en bouwpuin, waar onder 3.000 fragmenten dakpan.
-
Dodewaard
Dodewaard
In de kerktoren van Dodewaard was lange tijd een Romeinse grafsteen ingemetseld. De grafsteen staat symbool voor de multiculturele samenleving in de Romeinse tijd.
-
IJzendoorn - Het Hof
IJzendoorn - Het Hof
Net ten noorden van IJzendoorn ligt een belangrijk archeologisch terrein, globaal begrensd door de Molenstraat, Oudesteeg, Keizerstraat en Molensteeg. Het staat zowel bekend onder de naam ‘Het Hof’ als ‘De Woerd’.
-
Kesteren - Romeinse weg
Kesteren - Romeinse weg
Kesteren is een van de weinige plekken in Gelderland waar de Romeinse limesweg ooit is gevonden. Dat weten we door een opmerking van de archeoloog Willem Pleyte.
-
Kesteren - Hoge Woerd
Kesteren - Hoge Woerd
Toen Otto Heldring in 1838 het verslag van zijn oudheidkundige wandelingen door de Betuwe publiceerde, ging zijn aandacht niet uit naar het dorp Kesteren zelf, want hier had men ‘naar ik vernam, nimmer eenige oudheid gevonden.’
