Elst - Westeraam
Voorafgaand aan de bouw van de wijk Westeraam zijn archeologen gestoten op de fundamenten van een Romeinse tempel. Dat was een complete verrassing, enerzijds omdat archeologische vooronderzoek geen aanleiding gaf dat hier iets te vinden zou zijn, anderzijds vanwege de geringe afstand tot de grote Gallo-Romeinse tempel op de plek van de Grote Kerk. De tempel kende verschillende fasen van hout en is rond het jaar 100 in steen herbouwd. De tempel hoorde misschien bij een herberg, op dit logistiek strategische punt binnen het Romeinse wegenstelsel. Datzelfde wordt ook vermoed in Cuijk.
Reconstructie van de tempel van Westeraam (K. Peterse/G. Jonker).
Reconstructie van de tempel van Westeraam (K. Peterse/G. Jonker).
In de 19e eeuw stond dit gebied bekend als de Lage Woerd. Dat trok de aandacht van Otto Heldring, die in 1838 schreef: ‘Op den Lagen Woerd vonden wij in eenen hoek aan de westzijde naar den benedenkant vele groote brokken steen, zoowel duifsteen [= tufsteen] als blaauw marmer, waarvan sommige zóó groot waren, dat een mensch genoeg aan dezelve te dragen had. Wat ons echter het meest van belang voorkwam, was, namelijk brokken kalk waarin kleine keisteenen ingegoten waren, welke ons tot de gissing bragten, dat hier misschien eene kapel gestaan heeft.’ Met terugwerkende kracht had hij bijna gelijk: het was geen kapel maar een tempel.
Het eerste houten heiligdom – een eenvoudig rechthoekig gebouwtje - moet hier zijn neergezet rond 10-20. Het is een paar keer vervangen door nieuwbouw, inclusief de schutting die het heiligdom (de temenos) omsloot. De herbouw in steen rond 100 past naadloos binnen de activiteiten van Traianus om de nieuwe provincie Neder-Germanië op te pimpen. Het leger zal dus ook een belangrijke bemoeienis hebben gehad met de bouw ervan. Halverwege de 2e eeuw raakte de tempel in verval, maar twee laat-Romeinse graven laten zien dat de plek in de 4e eeuw nog is gebruikt als begraafplaats.
De fundering van de tempel met op de voorgrond het graf van een (waarschijnlijk) laat-Romeinse vrouw. (Bron: Enckevort 2007, 34)
Bronnen en verwijzingen
Literatuur
- Heldring, O., 1838. Wandelingen ter opsporing van Bataafsche en Romeinsche Oudheden, Legenden enz. Amsterdam.
- Enckevort, H., 2005. In de schaduw van het Noorderlicht. Een Gallo-Romeinse tempel te Elst-Westeraam. Nijmegen.
- Enckevort, H., 2007. De Romeinse cultusplaats. Een opgraving in het plangebied Westeraam te Elst – gemeente Overbetuwe (Gld.). Nijmegen.
Meer Regio Over-Betuwe
-
Huissen - Loovelden
Huissen - LooveldenOp de plek van de huidige wijk Loovelden lagen minimaal twee nederzettingen met eenvoudige boerderijen. Daartussen lag een grafveld met naar schatting 200-300 graven.
-
Elst - Tempel
Elst - TempelOnder de Grote Kerk van Elst liggen de indrukwekkende resten van een van de belangrijkste plekken van Romeins Nederland. Op de plek van een (Bataafse) cultusplaats verrees hier halverwege de 1e eeuw een stenen tempel van 11,5 bij 8,5 meter.
-
Lijnden
LijndenIn 1988 vond een amateurarcheoloog uit Elst in een juist gegraven bermsloot aan de Valburgseweg een bronzen plaatje. Dit plaatje bleek deel uit te maken van een Romeins diploma.
-
Bemmel - Kattenleger
Bemmel - KattenlegerBij de aanleg van een greppel langs de Kattenlegerstraat kregen archeologen de kans om bodemonderzoek te doen. Over een lengte van 300 meter brachten ze een hier gelegen grafveld in kaart.
-
Bemmel - Bredelaar
Bemmel - BredelaarDe Bredelaar is een oude woongrond tussen Elst en Bemmel. Losse vondsten doen vermoeden dat hier al mensen woonden in de midden-bronstijd (1500-1000 BCE).
-
Bemmel - Baalsestraat
Bemmel - BaalsestraatVoorafgaand aan de doortrekking van de A15 stuitten archeologen in 2018 op een opvallende begraafplaats. Op een atypische plek, midden in de drassige komgrond, kwamen ca. 50 begravingen tevoorschijn.
-
Huissen - Kloosterlaan
Huissen - KloosterlaanHet Dominicanenklooster aan de Stadsdam/Kloosterlaan ligt op een historische, strategische locatie aan de toenmalige Rijn. In de middeleeuwen is hier een kasteelheuvel opgeworpen.
-
Ressen
RessenArcheoloog Braat vond tijdens WOII de mogelijkheid om in Ressen – met betaling van de eigenaars van de grond – een onderzoek uit te voeren in een aantal kleine campagnes.
-
Arnhem - Meinerswijk
Arnhem - MeinerswijkHet castellum in de polder Meinerswijk in Arnhem-Zuid is een van de eerste forten die de Romeinen op het grondgebied van Nederland langs de Rijn bouwden.
-
Arnhem - Schuytgraaf
Arnhem - SchuytgraafVoorafgaand aan de bouw van Schuytgraaf vonden archeologen twee nederzettingen en twee grafvelden aan de uiterste zuidrand van de wijk. De nederzettingen lagen aan weerszijden van een oude rivierarm die niet meer actief was.
-
Elst - Vicus
Elst - VicusAl langer wordt aangenomen dat de grote tempel van Elst niet midden in de weilanden heeft gestaan, maar dat er een soort dorpje omheen lag, een vicus.
-
Elst - Hoge Hof
Elst - Hoge HofDit terrein stond vroeger bekend als Hoge Hof, Hoge Woerd en Aamse Pad. Wandeldominee Otto Heldring vond er tijdens zijn onstuitbare zoektocht naar woerden in 1838 veel tufsteen en scherven van urnen.
-
Elst - Brienenshof
Elst - BrienenshofDat Elst in de Romeinse tijd een religieus centrum is geweest, stond sinds de ontdekking van de tempel onder de Grote Kerk al vast. Vondsten en opgravingen in de directe omgeving maken echter duidelijk dat de hele regio tamelijk druk bevolkt was.
-
Elst - Grote Molenstraat
Elst - Grote MolenstraatIn 2005 is pal naast de Grote Molenstraat ten noorden van Elst een Romeinse weg gevonden. In het jaar daarop is de Romeinse weg tijdens wegwerkzaamheden verschillende keren aangesneden.
-
Valburg
ValburgVoorafgaand aan de aanleg van de wijk Molenzicht legden archeologen een grafveld bloot van tenminste 27 graven. Het grafveld dateert van eind 1e eeuw tot de eerste helft van de 3e eeuw.
-
Raayen
RaayenRaayen ligt op een van die typische Betuwse woerden, door Heldring bezocht in 1838. Hier haalden arbeiders bij afgraving van de grond allerlei Romeinse spullen naar boven.
-
Hemmen
HemmenHemmen was de standplaats van dominee Ottho Gerhard Heldring (1804-1876). Heldring maakte zich onsterfelijk door het boek Wandelingen ter opsporing van Bataafsche en Romeinsche Oudheden, Legenden enz.
-
Herveld - Grote Woerd
Herveld - Grote WoerdToen Otto Heldring tijdens zijn speurtocht naar oude woongronden in 1838 bij de Grote Woerd in Herveld aankwam, waande hij zich in het paradijs.
-
Herveld - Kleine Woerd
Herveld - Kleine WoerdVlakbij de Grote Woerd ontdekte Heldring de 'Kleine Woerd', die hem nog meer in extase bracht: 'Zóó vele scherven van urnen beken ik nooit meer gezien te hebben. Het land was er mede bedekt; zelfs vonden wij een karspoor er mede gedempt.'
-
Zetten
ZettenOtto Heldring bezocht verschillende heuvels in en rond Zetten. Alleen op de Hooge Hof zijn later opgravingen gedaan. Dat gebeurde in 1937 door W. Braat, in opdracht van het Oudheidkundig Museum in Leiden.
Wat kan ik doen in de buurt?
-
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorieWaalkade 83
6511 XR Nijmegen