Arnhem - Schuytgraaf
Voorafgaand aan de bouw van Schuytgraaf vonden archeologen twee nederzettingen en twee grafvelden aan de uiterste zuidrand van de wijk. De nederzettingen lagen aan weerszijden van een oude rivierarm die niet meer actief was, maar nog wel water voerde. Hoewel er ook al in de ijzertijd bewoning was, lijkt hier rond het begin van de jaartelling ook een nieuwe groep mensen te zijn neergestreken. Ongetwijfeld zien we hier nieuwkomers die deel gaan uitmaken van de bevolkingsgroep die door de Romeinen worden betiteld als ‘Bataven’. De bewoning loopt door tot en met de Merovingische periode (begin 8e eeuw).
De nederzettingen en grafvelden uit de Romeinse tijd liggen helemaal in het zuiden van Schuytgraaf (4-9). Vindplaats 10 is een archeologisch monument (M. Defilet).
Een van de zeldzame luxeproducten uit het grafveld: een glazen badolieflesje. (M. Defilet)
De Bataafse boeren waren grotendeels zelfvoorzienend. De locatie vlakbij de limes en de nabije aanwezigheid van het fort in Meinerswijk lijken opvallend genoeg weinig invloed te hebben gehad op hun levenswijze. Kennelijk hielden ze vast aan hun gewoonten en gebruiken. Ze leefden in grote woonstalboerderijen, onder één dak met het vee. Wel deden typisch Romeinse producten hun intrede op het platteland, zoals muntgeld, sieraden en aardewerk dat is gemaakt op de draaischijf. Ook gingen boeren gaandeweg steeds meer produceren voor het leger en de stad Noviomagus. Dat geldt vooral voor het telen van gerst en het fokken van paarden.
Naast de nederzettingen lagen grafvelden van respectievelijk 197 en (tenminste) 52 personen. Voor zover de leeftijd kon worden achterhaald, bleek meer dan een kwart overleden tijdens de kinderleeftijd, de meesten zelfs voor hun 5e levensjaar. Overleden baby’s vallen buiten deze groep: deze werden zonder crematie begraven en daar is niets van teruggevonden. Als we deze 0- en 1-jarigen meereken loopt de kindersterfte richting een derde van het totale aantal overledenen. Opvallend is verder dat er meer vrouwen dan mannen waren begraven: een duidelijk gevolg van rekrutering van Bataafse mannen voor het Romeinse leger. Zij zullen elders zijn gestorven en begraven, misschien wel in Rome.
Graven van Bataafse lijfwachten in Rome: waarschijnlijk allemaal jongens uit de Betuwe. (Paul van der Heijden)
Bronnen en verwijzingen
Literatuur
- Defilet, M. e.a. (red.), 2018. Van Woerd tot Wereldoorlog. Het archeologisch onderzoek in Arnhem Schuytgraaf. Arnhem.
Meer Regio Over-Betuwe
-
Huissen - Loovelden
Huissen - Loovelden
Op de plek van de huidige wijk Loovelden lagen minimaal twee nederzettingen met eenvoudige boerderijen. Daartussen lag een grafveld met naar schatting 200-300 graven.
-
Elst - Tempel
Elst - Tempel
Onder de Grote Kerk van Elst liggen de indrukwekkende resten van een van de belangrijkste plekken van Romeins Nederland. Op de plek van een (Bataafse) cultusplaats verrees hier halverwege de 1e eeuw een stenen tempel van 11,5 bij 8,5 meter.
-
Lijnden
Lijnden
In 1988 vond een amateurarcheoloog uit Elst in een juist gegraven bermsloot aan de Valburgseweg een bronzen plaatje. Dit plaatje bleek deel uit te maken van een Romeins diploma.
-
Bemmel - Kattenleger
Bemmel - Kattenleger
Bij de aanleg van een greppel langs de Kattenlegerstraat kregen archeologen de kans om bodemonderzoek te doen. Over een lengte van 300 meter brachten ze een hier gelegen grafveld in kaart.
-
Bemmel - Bredelaar
Bemmel - Bredelaar
De Bredelaar is een oude woongrond tussen Elst en Bemmel. Losse vondsten doen vermoeden dat hier al mensen woonden in de midden-bronstijd (1500-1000 BCE).
-
Bemmel - Baalsestraat
Bemmel - Baalsestraat
Voorafgaand aan de doortrekking van de A15 stuitten archeologen in 2018 op een opvallende begraafplaats. Op een atypische plek, midden in de drassige komgrond, kwamen ca. 50 begravingen tevoorschijn.
-
Huissen - Kloosterlaan
Huissen - Kloosterlaan
Het Dominicanenklooster aan de Stadsdam/Kloosterlaan ligt op een historische, strategische locatie aan de toenmalige Rijn. In de middeleeuwen is hier een kasteelheuvel opgeworpen.
-
Ressen
Ressen
Archeoloog Braat vond tijdens WOII de mogelijkheid om in Ressen – met betaling van de eigenaars van de grond – een onderzoek uit te voeren in een aantal kleine campagnes.
-
Arnhem - Meinerswijk
Arnhem - Meinerswijk
Het castellum in de polder Meinerswijk in Arnhem-Zuid is een van de eerste forten die de Romeinen op het grondgebied van Nederland langs de Rijn bouwden.
-
Elst - Vicus
Elst - Vicus
Al langer wordt aangenomen dat de grote tempel van Elst niet midden in de weilanden heeft gestaan, maar dat er een soort dorpje omheen lag, een vicus.
-
Elst - Westeraam
Elst - Westeraam
Voorafgaand aan de bouw van de wijk Westeraam zijn archeologen gestoten op de fundamenten van een Romeinse tempel. Dat was een complete verrassing.
-
Elst - Hoge Hof
Elst - Hoge Hof
Dit terrein stond vroeger bekend als Hoge Hof, Hoge Woerd en Aamse Pad. Wandeldominee Otto Heldring vond er tijdens zijn onstuitbare zoektocht naar woerden in 1838 veel tufsteen en scherven van urnen.
-
Elst - Brienenshof
Elst - Brienenshof
Dat Elst in de Romeinse tijd een religieus centrum is geweest, stond sinds de ontdekking van de tempel onder de Grote Kerk al vast. Vondsten en opgravingen in de directe omgeving maken echter duidelijk dat de hele regio tamelijk druk bevolkt was.
-
Elst - Grote Molenstraat
Elst - Grote Molenstraat
In 2005 is pal naast de Grote Molenstraat ten noorden van Elst een Romeinse weg gevonden. In het jaar daarop is de Romeinse weg tijdens wegwerkzaamheden verschillende keren aangesneden.
-
Valburg
Valburg
Voorafgaand aan de aanleg van de wijk Molenzicht legden archeologen een grafveld bloot van tenminste 27 graven. Het grafveld dateert van eind 1e eeuw tot de eerste helft van de 3e eeuw.
-
Raayen
Raayen
Raayen ligt op een van die typische Betuwse woerden, door Heldring bezocht in 1838. Hier haalden arbeiders bij afgraving van de grond allerlei Romeinse spullen naar boven.
-
Hemmen
Hemmen
Hemmen was de standplaats van dominee Ottho Gerhard Heldring (1804-1876). Heldring maakte zich onsterfelijk door het boek Wandelingen ter opsporing van Bataafsche en Romeinsche Oudheden, Legenden enz.
-
Herveld - Grote Woerd
Herveld - Grote Woerd
Toen Otto Heldring tijdens zijn speurtocht naar oude woongronden in 1838 bij de Grote Woerd in Herveld aankwam, waande hij zich in het paradijs.
-
Herveld - Kleine Woerd
Herveld - Kleine Woerd
Vlakbij de Grote Woerd ontdekte Heldring de 'Kleine Woerd', die hem nog meer in extase bracht: 'Zóó vele scherven van urnen beken ik nooit meer gezien te hebben. Het land was er mede bedekt; zelfs vonden wij een karspoor er mede gedempt.'
-
Zetten
Zetten
Otto Heldring bezocht verschillende heuvels in en rond Zetten. Alleen op de Hooge Hof zijn later opgravingen gedaan. Dat gebeurde in 1937 door W. Braat, in opdracht van het Oudheidkundig Museum in Leiden.
Wat kan ik doen in de buurt?
-
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
Waalkade 83
6511 XR Nijmegen
