Elst - Vicus
Al langer wordt aangenomen dat de grote tempel van Elst niet midden in de weilanden heeft gestaan, maar dat er een soort dorpje omheen lag, een vicus. Dat vermoeden kreeg wetenschappelijke onderbouwing door de vondst van muurwerk ter hoogte van Dorpsstraat 53 in 1953. Delen van een vloerverwarming (hypocaustum) deden vermoeden dat het zou gaan om een openbaar badgebouw. Inmiddels denken archeologen eerder aan een stadsvilla, gebouwd rond het jaar 100, tegelijk met de tempel. Dichter bij de kerk, bij de kruising van de Dorpstraat en Grote Molenstraat, zijn aanwijzingen gevonden voor nog meer van dit soort stenen huizen.
Fundament van Romeins beton aan de Dorpsstraat. Het vierkante gat geeft de plek aan van een (verdwenen) houten paal; links een fragment van beschilderd pleisterwerk. (Bron: Verduin 2017, 77)
Plattegrond van Romeins Elst met de tempel, het vermoedelijke wegennet (zwarte stippellijnen) en de vermoedelijke stenen muren aan de Dorpsstraat (rode stippellijnen). (Bron: Verduin 2017, 77)
De stadsvilla aan de Dorpsstraat 53 blijkt minimaal 20x16 meter groot te zijn. Vloerverwarming en muurschilderingen wijzen op een behoorlijke welstand. De muren stonden op eikenhouten funderingspalen van dezelfde bomen die ook gebruikt zijn voor de fundering van de tempel en ommuring van het tempelterrein. Bij rioolwerkzaamheden in de Dorpstraat vonden archeologen in de buurt van de kerk enkele bijna parallel lopende uitbraaksleuven: plekken waar mensen al in het verleden stenen muren en fundamenten hebben uitgegraven voor hergebruik. Hier stonden in de Romeinse tijd dus stenen gebouwen, wellicht ook stadsvilla’s. Nader onderzoek zou uitkomst bieden.
Al met al komen er steeds meer aanwijzingen voor het bestaan van een flinke vicus in Elst. Het zal hier ongetwijfeld een levendige bedoening zijn geweest. Bezoekers van de tempel kwamen van heinde en verre, enkele herbergen boden onderdak en maaltijden. Voor het bezoek aan de tempel kochten bezoekers in winkeltjes nog wat offergaven zoals kleinvee, graan of fruit, of misschien wel een klein godenbeeldje. Voorts woonden in de vicus handelaren, ambachtslieden, priesters en gezien de (mogelijke) stadsvilla’s ook een rijke elite. De vicus kan organisch zijn gegroeid, maar kreeg in ieder geval een bouwkundige impuls rond het jaar 100.
Bronnen en verwijzingen
Literatuur
- Derks, T., J. van Kerckhove en P. Hoff (red.), 2008, Nieuw archeologisch onderzoek rond de Grote Kerk van Elst, gemeente Overbetuwe (2002-2003), ZAR 31, Amsterdam.
- Leenders, M., 2010. De vicus van Elst. De reconstructie van een religieus centrum in de Romeinse tijd. Masterscriptie VU, Amsterdam.
- Verduin, J. L. van der Feijst & J. Blom, 2017. Plangebied Centrum Elst fase 5. Een archeologische begeleiding in de Dorpsstraat in Elst. ADC-rapport 4368, Amersfoort.
Meer Regio Over-Betuwe
-
Huissen - Loovelden
Huissen - Loovelden
Op de plek van de huidige wijk Loovelden lagen minimaal twee nederzettingen met eenvoudige boerderijen. Daartussen lag een grafveld met naar schatting 200-300 graven.
-
Elst - Tempel
Elst - Tempel
Onder de Grote Kerk van Elst liggen de indrukwekkende resten van een van de belangrijkste plekken van Romeins Nederland. Op de plek van een (Bataafse) cultusplaats verrees hier halverwege de 1e eeuw een stenen tempel van 11,5 bij 8,5 meter.
-
Lijnden
Lijnden
In 1988 vond een amateurarcheoloog uit Elst in een juist gegraven bermsloot aan de Valburgseweg een bronzen plaatje. Dit plaatje bleek deel uit te maken van een Romeins diploma.
-
Bemmel - Kattenleger
Bemmel - Kattenleger
Bij de aanleg van een greppel langs de Kattenlegerstraat kregen archeologen de kans om bodemonderzoek te doen. Over een lengte van 300 meter brachten ze een hier gelegen grafveld in kaart.
-
Bemmel - Bredelaar
Bemmel - Bredelaar
De Bredelaar is een oude woongrond tussen Elst en Bemmel. Losse vondsten doen vermoeden dat hier al mensen woonden in de midden-bronstijd (1500-1000 BCE).
-
Bemmel - Baalsestraat
Bemmel - Baalsestraat
Voorafgaand aan de doortrekking van de A15 stuitten archeologen in 2018 op een opvallende begraafplaats. Op een atypische plek, midden in de drassige komgrond, kwamen ca. 50 begravingen tevoorschijn.
-
Huissen - Kloosterlaan
Huissen - Kloosterlaan
Het Dominicanenklooster aan de Stadsdam/Kloosterlaan ligt op een historische, strategische locatie aan de toenmalige Rijn. In de middeleeuwen is hier een kasteelheuvel opgeworpen.
-
Ressen
Ressen
Archeoloog Braat vond tijdens WOII de mogelijkheid om in Ressen – met betaling van de eigenaars van de grond – een onderzoek uit te voeren in een aantal kleine campagnes.
-
Arnhem - Meinerswijk
Arnhem - Meinerswijk
Het castellum in de polder Meinerswijk in Arnhem-Zuid is een van de eerste forten die de Romeinen op het grondgebied van Nederland langs de Rijn bouwden.
-
Arnhem - Schuytgraaf
Arnhem - Schuytgraaf
Voorafgaand aan de bouw van Schuytgraaf vonden archeologen twee nederzettingen en twee grafvelden aan de uiterste zuidrand van de wijk. De nederzettingen lagen aan weerszijden van een oude rivierarm die niet meer actief was.
-
Elst - Westeraam
Elst - Westeraam
Voorafgaand aan de bouw van de wijk Westeraam zijn archeologen gestoten op de fundamenten van een Romeinse tempel. Dat was een complete verrassing.
-
Elst - Hoge Hof
Elst - Hoge Hof
Dit terrein stond vroeger bekend als Hoge Hof, Hoge Woerd en Aamse Pad. Wandeldominee Otto Heldring vond er tijdens zijn onstuitbare zoektocht naar woerden in 1838 veel tufsteen en scherven van urnen.
-
Elst - Brienenshof
Elst - Brienenshof
Dat Elst in de Romeinse tijd een religieus centrum is geweest, stond sinds de ontdekking van de tempel onder de Grote Kerk al vast. Vondsten en opgravingen in de directe omgeving maken echter duidelijk dat de hele regio tamelijk druk bevolkt was.
-
Elst - Grote Molenstraat
Elst - Grote Molenstraat
In 2005 is pal naast de Grote Molenstraat ten noorden van Elst een Romeinse weg gevonden. In het jaar daarop is de Romeinse weg tijdens wegwerkzaamheden verschillende keren aangesneden.
-
Valburg
Valburg
Voorafgaand aan de aanleg van de wijk Molenzicht legden archeologen een grafveld bloot van tenminste 27 graven. Het grafveld dateert van eind 1e eeuw tot de eerste helft van de 3e eeuw.
-
Raayen
Raayen
Raayen ligt op een van die typische Betuwse woerden, door Heldring bezocht in 1838. Hier haalden arbeiders bij afgraving van de grond allerlei Romeinse spullen naar boven.
-
Hemmen
Hemmen
Hemmen was de standplaats van dominee Ottho Gerhard Heldring (1804-1876). Heldring maakte zich onsterfelijk door het boek Wandelingen ter opsporing van Bataafsche en Romeinsche Oudheden, Legenden enz.
-
Herveld - Grote Woerd
Herveld - Grote Woerd
Toen Otto Heldring tijdens zijn speurtocht naar oude woongronden in 1838 bij de Grote Woerd in Herveld aankwam, waande hij zich in het paradijs.
-
Herveld - Kleine Woerd
Herveld - Kleine Woerd
Vlakbij de Grote Woerd ontdekte Heldring de 'Kleine Woerd', die hem nog meer in extase bracht: 'Zóó vele scherven van urnen beken ik nooit meer gezien te hebben. Het land was er mede bedekt; zelfs vonden wij een karspoor er mede gedempt.'
-
Zetten
Zetten
Otto Heldring bezocht verschillende heuvels in en rond Zetten. Alleen op de Hooge Hof zijn later opgravingen gedaan. Dat gebeurde in 1937 door W. Braat, in opdracht van het Oudheidkundig Museum in Leiden.
Wat kan ik doen in de buurt?
-
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
Waalkade 83
6511 XR Nijmegen
