Elst - Brienenshof
Dat Elst in de Romeinse tijd een religieus centrum is geweest, stond sinds de ontdekking van de tempel onder de Grote Kerk al vast. Vondsten en opgravingen in de directe omgeving maken echter duidelijk dat de hele regio tamelijk druk bevolkt was. Een recente inventarisatie telt maar liefst 38 vindplaatsen. Eén daarvan ligt in de wijk Brienenshof, in het zuiden van Elst. Gek genoeg is Brienenshof een van de best onderzochte locaties, maar tegelijk ook de meest onbekende. Hier ontdekten archeologen talrijke bewoningssporen. Het onderzoek is echter nooit uitgewerkt en gepubliceerd.
Reconstructie van een Jupiterzuil in Archeon, Alphen aan den Rijn. (RomeinenNU)
IVoor dit koperen mesheft is een afgietsel gemaakt van een echte (groene) asperge. (Valkhof Museum)
Voorafgaand aan de bouw van de wijk Brienenshof deed de ROB in 1988-1989 archeologisch onderzoek door middel van 43 opgravingsputten. Destijds was het de grootste opgraving van een oude woongrond in het oostelijke rivierengebied. Het terrein bleek bewoond van de ijzertijd tot en met de volle middeleeuwen (ca. 1300). De wirwar van sporen is wel opgetekend, maar nog niet uitgewerkt. In de ijzertijd en Romeinse tijd stonden er in ieder geval houten boerderijen. Ook zijn er 70 waterputten gevonden, waarvan enkele beschoeid met hergebruikte Romeinse wijntonnen. Het aardewerk wijst op lokale (Bataafse) bewoners.
Heel speciaal is de vondst van tientallen fragmenten van baksteen en bewerkte kalksteen. Veel bouwfragmenten zijn afkomstig van monumentale zuilen, een geschubd fragment wijst zelfs op een Jupiterzuil. Dergelijke zuilen worden veel gevonden in Noordwest-Europa, vooral in stedelijke contexten. Op het platteland zijn ze zeldzaam. Een fragment van een steen met de letters HE is ongetwijfeld afkomstig van een altaar voor Hercules of Hercules Magusanus. De opgravers hebben deze bouwfragmenten destijds betiteld als spolia, hergebruikt materiaal van de dan inmiddels verlaten tempel aan de Dorpsstraat. Maar het zou zomaar kunnen dat op de Brienenshof zelf ook iets gewichtigs heeft gestaan.
Fragment van een altaarsteen, waarschijnlijk gewijd aan Hercules Magusanus. (Bron: Leenders 2010)
Bronnen en verwijzingen
Literatuur
- Leenders, M., 2010. De vicus van Elst. De reconstructie van een religieus centrum in de Romeinse tijd. Masterscriptie VU, Amsterdam.
Meer Regio Over-Betuwe
-
Huissen - Loovelden
Huissen - LooveldenOp de plek van de huidige wijk Loovelden lagen minimaal twee nederzettingen met eenvoudige boerderijen. Daartussen lag een grafveld met naar schatting 200-300 graven.
-
Elst - Tempel
Elst - TempelOnder de Grote Kerk van Elst liggen de indrukwekkende resten van een van de belangrijkste plekken van Romeins Nederland. Op de plek van een (Bataafse) cultusplaats verrees hier halverwege de 1e eeuw een stenen tempel van 11,5 bij 8,5 meter.
-
Lijnden
LijndenIn 1988 vond een amateurarcheoloog uit Elst in een juist gegraven bermsloot aan de Valburgseweg een bronzen plaatje. Dit plaatje bleek deel uit te maken van een Romeins diploma.
-
Bemmel - Kattenleger
Bemmel - KattenlegerBij de aanleg van een greppel langs de Kattenlegerstraat kregen archeologen de kans om bodemonderzoek te doen. Over een lengte van 300 meter brachten ze een hier gelegen grafveld in kaart.
-
Bemmel - Bredelaar
Bemmel - BredelaarDe Bredelaar is een oude woongrond tussen Elst en Bemmel. Losse vondsten doen vermoeden dat hier al mensen woonden in de midden-bronstijd (1500-1000 BCE).
-
Bemmel - Baalsestraat
Bemmel - BaalsestraatVoorafgaand aan de doortrekking van de A15 stuitten archeologen in 2018 op een opvallende begraafplaats. Op een atypische plek, midden in de drassige komgrond, kwamen ca. 50 begravingen tevoorschijn.
-
Huissen - Kloosterlaan
Huissen - KloosterlaanHet Dominicanenklooster aan de Stadsdam/Kloosterlaan ligt op een historische, strategische locatie aan de toenmalige Rijn. In de middeleeuwen is hier een kasteelheuvel opgeworpen.
-
Ressen
RessenArcheoloog Braat vond tijdens WOII de mogelijkheid om in Ressen – met betaling van de eigenaars van de grond – een onderzoek uit te voeren in een aantal kleine campagnes.
-
Arnhem - Meinerswijk
Arnhem - MeinerswijkHet castellum in de polder Meinerswijk in Arnhem-Zuid is een van de eerste forten die de Romeinen op het grondgebied van Nederland langs de Rijn bouwden.
-
Arnhem - Schuytgraaf
Arnhem - SchuytgraafVoorafgaand aan de bouw van Schuytgraaf vonden archeologen twee nederzettingen en twee grafvelden aan de uiterste zuidrand van de wijk. De nederzettingen lagen aan weerszijden van een oude rivierarm die niet meer actief was.
-
Elst - Vicus
Elst - VicusAl langer wordt aangenomen dat de grote tempel van Elst niet midden in de weilanden heeft gestaan, maar dat er een soort dorpje omheen lag, een vicus.
-
Elst - Westeraam
Elst - WesteraamVoorafgaand aan de bouw van de wijk Westeraam zijn archeologen gestoten op de fundamenten van een Romeinse tempel. Dat was een complete verrassing.
-
Elst - Hoge Hof
Elst - Hoge HofDit terrein stond vroeger bekend als Hoge Hof, Hoge Woerd en Aamse Pad. Wandeldominee Otto Heldring vond er tijdens zijn onstuitbare zoektocht naar woerden in 1838 veel tufsteen en scherven van urnen.
-
Elst - Grote Molenstraat
Elst - Grote MolenstraatIn 2005 is pal naast de Grote Molenstraat ten noorden van Elst een Romeinse weg gevonden. In het jaar daarop is de Romeinse weg tijdens wegwerkzaamheden verschillende keren aangesneden.
-
Valburg
ValburgVoorafgaand aan de aanleg van de wijk Molenzicht legden archeologen een grafveld bloot van tenminste 27 graven. Het grafveld dateert van eind 1e eeuw tot de eerste helft van de 3e eeuw.
-
Raayen
RaayenRaayen ligt op een van die typische Betuwse woerden, door Heldring bezocht in 1838. Hier haalden arbeiders bij afgraving van de grond allerlei Romeinse spullen naar boven.
-
Hemmen
HemmenHemmen was de standplaats van dominee Ottho Gerhard Heldring (1804-1876). Heldring maakte zich onsterfelijk door het boek Wandelingen ter opsporing van Bataafsche en Romeinsche Oudheden, Legenden enz.
-
Herveld - Grote Woerd
Herveld - Grote WoerdToen Otto Heldring tijdens zijn speurtocht naar oude woongronden in 1838 bij de Grote Woerd in Herveld aankwam, waande hij zich in het paradijs.
-
Herveld - Kleine Woerd
Herveld - Kleine WoerdVlakbij de Grote Woerd ontdekte Heldring de 'Kleine Woerd', die hem nog meer in extase bracht: 'Zóó vele scherven van urnen beken ik nooit meer gezien te hebben. Het land was er mede bedekt; zelfs vonden wij een karspoor er mede gedempt.'
-
Zetten
ZettenOtto Heldring bezocht verschillende heuvels in en rond Zetten. Alleen op de Hooge Hof zijn later opgravingen gedaan. Dat gebeurde in 1937 door W. Braat, in opdracht van het Oudheidkundig Museum in Leiden.
Wat kan ik doen in de buurt?
-
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorieWaalkade 83
6511 XR Nijmegen