Herveld - Grote Woerd
Toen Otto Heldring tijdens zijn speurtocht naar oude woongronden in 1838 bij de Grote Woerd in Herveld aankwam, waande hij zich in het paradijs: 'In weinige ogenblikken hadden wij onze handen vol scherven van gele en blaauwe urnen; die hier zóó vele gevonden worden, dat wij onze verbazing niet genoeg te kennen geven konden (...) Ook vonden wij onderscheidende steenen van Romeinsch bakwerk. Op het hoogste punt had een gebouw van duifsteen [tufsteen] en marmer gestaan; wij zagen overal de brokken er van liggen.' Tot zijn verbazing droegen drie van de hoeven aan deze woerd de naam ‘Rome’.
Kruikje uit Herveld, één van de ‘gele urnen’? (Rijksmuseum van Oudheden)
Handgevormd aardewerk potje uit Herveld, opgegraven door Janssen in 1844. (Rijksmuseum van Oudheden)
Een paar jaar later keerde Heldring terug met Leonard Janssen, de conservator van het Leids museum. Samen stond hen nog een verrassing te wachten: landarbeiders toonden hun de resten van een oude grindweg van 1600 meter lang en 3 meter breed. 'Het scheen duidelijk een weg geweest te zijn, die zich over de toenmalige hoogte van de grond naar een huis uitstrekte, dat aan het einde der woerd, op het hoogste punt, kon gelegen hebben. Hier toch, zoo verzekerden ons de arbeiders, hadden zijn de meeste gebakken steenen gevonden. (...) Overal langs dezen weg had men potten gevonden, van asch en beenderen voorzien.'
Heldring meldt dat op deze plek ook munten zijn gevonden van Constantijn de Grote en Maximianus, beide keizers uit het begin van de 4e eeuw. Al met al ontstaat een beeld van flinke activiteit gedurende de Romeinse tijd in dit deel van de Betuwe, van de ijzertijd tot en met de 4e eeuw. Dat zal vooral hebben bestaan uit inheemse/Bataafse boerderijen en grafvelden, maar tufsteen en marmer duiden mogelijk ook op een villa. Helaas is er nooit archeologisch onderzoek gedaan en moeten we het vooral doen met deze 19e waarnemingen. Frustrerend en prikkelend tegelijk.
Bronnen en verwijzingen
Literatuur
- Heldring, O., 1838. Wandelingen ter opsporing van Bataafsche en Romeinsche Oudheden, Legenden enz. Amsterdam.
- Janssen, L., 1844. Oudheidkundige Medeelingen III. Leiden.
Meer Regio Over-Betuwe
-
Huissen - Loovelden
Huissen - Loovelden
Op de plek van de huidige wijk Loovelden lagen minimaal twee nederzettingen met eenvoudige boerderijen. Daartussen lag een grafveld met naar schatting 200-300 graven.
-
Elst - Tempel
Elst - Tempel
Onder de Grote Kerk van Elst liggen de indrukwekkende resten van een van de belangrijkste plekken van Romeins Nederland. Op de plek van een (Bataafse) cultusplaats verrees hier halverwege de 1e eeuw een stenen tempel van 11,5 bij 8,5 meter.
-
Lijnden
Lijnden
In 1988 vond een amateurarcheoloog uit Elst in een juist gegraven bermsloot aan de Valburgseweg een bronzen plaatje. Dit plaatje bleek deel uit te maken van een Romeins diploma.
-
Bemmel - Kattenleger
Bemmel - Kattenleger
Bij de aanleg van een greppel langs de Kattenlegerstraat kregen archeologen de kans om bodemonderzoek te doen. Over een lengte van 300 meter brachten ze een hier gelegen grafveld in kaart.
-
Bemmel - Bredelaar
Bemmel - Bredelaar
De Bredelaar is een oude woongrond tussen Elst en Bemmel. Losse vondsten doen vermoeden dat hier al mensen woonden in de midden-bronstijd (1500-1000 BCE).
-
Bemmel - Baalsestraat
Bemmel - Baalsestraat
Voorafgaand aan de doortrekking van de A15 stuitten archeologen in 2018 op een opvallende begraafplaats. Op een atypische plek, midden in de drassige komgrond, kwamen ca. 50 begravingen tevoorschijn.
-
Huissen - Kloosterlaan
Huissen - Kloosterlaan
Het Dominicanenklooster aan de Stadsdam/Kloosterlaan ligt op een historische, strategische locatie aan de toenmalige Rijn. In de middeleeuwen is hier een kasteelheuvel opgeworpen.
-
Ressen
Ressen
Archeoloog Braat vond tijdens WOII de mogelijkheid om in Ressen – met betaling van de eigenaars van de grond – een onderzoek uit te voeren in een aantal kleine campagnes.
-
Arnhem - Meinerswijk
Arnhem - Meinerswijk
Het castellum in de polder Meinerswijk in Arnhem-Zuid is een van de eerste forten die de Romeinen op het grondgebied van Nederland langs de Rijn bouwden.
-
Arnhem - Schuytgraaf
Arnhem - Schuytgraaf
Voorafgaand aan de bouw van Schuytgraaf vonden archeologen twee nederzettingen en twee grafvelden aan de uiterste zuidrand van de wijk. De nederzettingen lagen aan weerszijden van een oude rivierarm die niet meer actief was.
-
Elst - Vicus
Elst - Vicus
Al langer wordt aangenomen dat de grote tempel van Elst niet midden in de weilanden heeft gestaan, maar dat er een soort dorpje omheen lag, een vicus.
-
Elst - Westeraam
Elst - Westeraam
Voorafgaand aan de bouw van de wijk Westeraam zijn archeologen gestoten op de fundamenten van een Romeinse tempel. Dat was een complete verrassing.
-
Elst - Hoge Hof
Elst - Hoge Hof
Dit terrein stond vroeger bekend als Hoge Hof, Hoge Woerd en Aamse Pad. Wandeldominee Otto Heldring vond er tijdens zijn onstuitbare zoektocht naar woerden in 1838 veel tufsteen en scherven van urnen.
-
Elst - Brienenshof
Elst - Brienenshof
Dat Elst in de Romeinse tijd een religieus centrum is geweest, stond sinds de ontdekking van de tempel onder de Grote Kerk al vast. Vondsten en opgravingen in de directe omgeving maken echter duidelijk dat de hele regio tamelijk druk bevolkt was.
-
Elst - Grote Molenstraat
Elst - Grote Molenstraat
In 2005 is pal naast de Grote Molenstraat ten noorden van Elst een Romeinse weg gevonden. In het jaar daarop is de Romeinse weg tijdens wegwerkzaamheden verschillende keren aangesneden.
-
Valburg
Valburg
Voorafgaand aan de aanleg van de wijk Molenzicht legden archeologen een grafveld bloot van tenminste 27 graven. Het grafveld dateert van eind 1e eeuw tot de eerste helft van de 3e eeuw.
-
Raayen
Raayen
Raayen ligt op een van die typische Betuwse woerden, door Heldring bezocht in 1838. Hier haalden arbeiders bij afgraving van de grond allerlei Romeinse spullen naar boven.
-
Hemmen
Hemmen
Hemmen was de standplaats van dominee Ottho Gerhard Heldring (1804-1876). Heldring maakte zich onsterfelijk door het boek Wandelingen ter opsporing van Bataafsche en Romeinsche Oudheden, Legenden enz.
-
Herveld - Kleine Woerd
Herveld - Kleine Woerd
Vlakbij de Grote Woerd ontdekte Heldring de 'Kleine Woerd', die hem nog meer in extase bracht: 'Zóó vele scherven van urnen beken ik nooit meer gezien te hebben. Het land was er mede bedekt; zelfs vonden wij een karspoor er mede gedempt.'
-
Zetten
Zetten
Otto Heldring bezocht verschillende heuvels in en rond Zetten. Alleen op de Hooge Hof zijn later opgravingen gedaan. Dat gebeurde in 1937 door W. Braat, in opdracht van het Oudheidkundig Museum in Leiden.
Wat kan ik doen in de buurt?
-
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
Waalkade 83
6511 XR Nijmegen
