Herwen - Hemeling
De ontdekking van het tempelcomplex in Herwen-Hemeling in 2021 betekende een regelrechte sensatie. Tijdens de daarop volgende opgraving van het terrein zijn meerdere gebouwen en offerkuilen ontdekt, als ook een ritueel bassin, een zeldzame hoeveelheid intacte altaarstenen, delen van beelden en nog tienduizenden kleinere vondsten. Alles bij elkaar gaat het om ruim 80.000 vondsten. Het tempelcomplex begon in de 1e eeuw, mogelijk op de plek van een inheems heiligdom. Centraal stond een tempel van het Gallo-Romeinse type. Naast deze tempel stonden er nog twee andere gebouwen op het terrein, mogelijk ook heiligdommen. De uitwerking van de opgraving zal nog jaren in beslag nemen.
Reconstructie van een Gallo-Romeinse tempel in Archeon. (RomeinenNU)
Merkwaardig waterbassin van tufstenen, ongetwijfeld met een rituele betekenis. (RAAP/Wil Kuijpers)
Uit de vondsten kunnen we afleiden dat hier vooral militairen kwamen om aan hun favoriete godheid te offeren. Soldaten zullen mogelijk iets eetbaars of drinkbaars hebben geofferd, terwijl sommige officieren zich konden veroorloven om een altaarsteen te laten maken. Archeologen vonden ook voorwerpen die alleen door vrouwen werden gedragen, zoals sieraden. Hoe dan ook lijkt het tempelcomplex enigszins los te staan van het nabij liggende fort Carvium. De buitengewone betekenis ervan blijkt onder andere uit een altaar dat is opgericht door de gouverneur van de provincie Neder-Germanië, die hoorde tot de absolute elite uit Rome.
De inscripties op de altaren geven een voorts een inkijk in de diversiteit van de toenmalige religieuze wereld: zo zijn er altaren gewijd aan Mercurius en Jupiter Serapis, een samenvoeging van de Romeinse oppergod en een belangrijke Egyptische god. Maar archeologen vonden ook een bouwinscriptie van ca. 140-160, die rept over ‘herbouw van de tempel voor Hercules Magusanus plus een of meerdere standbeelden, die door ouderdom waren ingestort.’ De opdrachtgever van deze bouwinscriptie en dus ook van de herbouw, was de bevelhebber van het alhier gevestigde cohort. Hij kwam uit Noord-Afrika, wat weer iets zegt over de dynamiek en migraties binnen het Romeinse Rijk.
Bouwinscriptie van een hoge officier, afkomstig uit Afrika. (RomeinenNU)
Bronnen en verwijzingen
Literatuur
- Hag, L. ten (red.), 2022. 'Het Gallo-Romeinse heiligdom in Herwen-Hemeling', in: Archeologie in Nederland 6 nr. 3, 2-11.
Video
Meer Regio Achterhoek en Liemers
-
Angerlo - Boomstamboot
Angerlo - Boomstamboot
In juni 1965 stonden twee schooljongens te kijken bij werkzaamheden voor de aanleg van het gemaal Bevermeer. Een dragline had zojuist een bouwput uitgegraven, waarbij een houten voorwerp tevoorschijn kwam: een boot.
-
Herwen - De Bijland
Herwen - De Bijland
Recreatieplas de Bijland is ontstaan door baggerwerkzaamheden vanaf de jaren ’20 van de vorige eeuw. Daarbij kwamen talrijke Romeinse voorwerpen boven water, zeer waarschijnlijk van een Romeins fort en bijbehorende nederzetting (vicus) en grafveld.
-
Gendringen - Bronzen schaal
Gendringen - Bronzen schaal
In 1839 vonden werklieden tijdens een veenafgraving bij Gendringen een bijzondere bronzen schaal of bekken. De schaal heeft een diameter van 45 cm – zelfs voor Romeinse begrippen erg groot - en valt op door de gaafheid waarmee het uit de grond is gekomen.
-
Duiven - Loowaard
Duiven - Loowaard
In de Loowaard wordt op basis van opgebaggerd materiaal een fort vermoed. De grootschalige ontgravingen in de Loowaard vonden plaats in de jaren '70 van de vorige eeuw, maar opmerkelijk genoeg zijn de meeste vondsten gedaan in Arnhem.
-
Duiven
Duiven
De kern van Duiven ligt op een rivierduin, opgewaaid zand uit de drooggevallen Rijn in de ijstijd. Die hogere ligging maakte de plaats al in de prehistorie aantrekkelijk voor bewoning.
-
Spijk
Spijk
De laatste jaren heeft Spijk zich ontwikkeld als een beloftevolle Romeinse vindplaats. Net als in de Loowaard en de Bijland gaat het om opgebaggerde vondsten, afkomstig uit een diepte van 7 tot 14 meter.
-
Zevenaar - Steenheuvel
Zevenaar - Steenheuvel
Tussen Zevenaar en Oud Zevenaar ligt de ‘Steenheuvel’. Deze naam verraadt een hoge ouderdom: vroegere bewoners hadden last van ‘stenige’ kleigrond, veroorzaakt door scherven van aardewerk.
-
Didam
Didam
In Didam zijn bij de aanleg van het bedrijventerrein Kollenburg in 2001 opvallende vondsten gedaan. De boerderijen zijn typisch Germaans/Frankisch, maar de nederzetting ademt van alle kanten Romeinse invloed.
-
Wehl
Wehl
Voorafgaand aan nieuwbouw in het westen van Wehl (locatie Hessenveld) werd in 1995 een terrein van 20.000 m2 onderzocht. Archeologen vonden bewoningsporen van eind 2e eeuw tot eind 4e eeuw.
-
Zeddam
Zeddam
Voorafgaand aan de aanleg van de rondweg ten oosten van Zeddam kwamen archeologen sporen van nederzettingen tegen uit de ijzertijd en Romeinse tijd.
-
Zutphen - Eme
Zutphen - Eme
De Liemers, de Achterhoek en het aangrenzende Salland kende in de Romeinse tijd volop bewoning. Weliswaar niet zo intensief als in het Romeinse gedeelte van Gelderland, maar zeker wel van belang.
-
Zutphen - centrum
Zutphen - centrum
In de vroege middeleeuwen was Zutphen een belangrijke plaats. Nog niet zo lang geleden hebben archeologen ontdekt dat de kiem van het middeleeuwse Zutphen al dateert uit Romeinse tijd.
-
Zutphen - Leesten
Zutphen - Leesten
In de onmiddellijke omgeving van Zutphen liggen een aantal opzienbarende archeologische plekken. Eentje daarvan is het Laaksche Veld, beter bekend onder de naam: Leesten.
-
Doesburg
Doesburg
Vanwege de aanleg van een nieuwe gasleiding is een smalle, lange strook van ca. 6 meter bij 500 ten noordenoosten van Doesburg archeologisch onderzocht. Dat leverde sporen op van een flinke nederzetting uit de midden- en laat-Romeinse tijd.
