Landschap en natuur
Lesmodule - Achtergrondinformatie
Het landschap zag er in de Romeinse tijd wat anders uit dan nu. Het westen van Nederland bestond voor het grootste gedeelte uit moeras waar bijna niemand kon wonen. Dat kon alleen op een smalle strook aan de kust. De bevolking vond je vooral in het oosten en zuiden van Nederland. De meeste mensen woonden in het rivierengebied van Gelderland. Ook op de terpen (door mensen gemaakte heuvels) in Noord-Nederland woonden aardig wat mensen. In de andere gebieden was het een stuk rustiger.
Tegenwoordig hebben we dijken die het land beschermen tegen overstroming van de rivieren. Maar in de Romeinse tijd waren er nog geen dijken. Als er veel water door de rivier stroomde, kon die heel breed worden. Veel breder dan nu. Maar de rivieren zorgde ook voor voedsel. Er zat genoeg vis in om te eten. En de rivier zorgde bij het overstromen elke keer voor een laagje vruchtbare slib. Daar konden de boeren dan weer graan verbouwen of koeien laten grazen.
In de Romeinse tijd was slechts een klein deel van Nederland toegankelijk.
Het landschap in de Romeinse tijd met rivier de Rijn.
Ruim voor de tijd van de Romeinen was heel Nederland bedekt door bos. Maar vlak voor de Romeinse tijd, in de ijzertijd, begonnen mensen bos te kappen om er akkers van te maken. Toen de Romeinen kwamen, hadden ze nog veel meer hout nodig: ze moesten forten maken, schepen bouwen, koken, ovens stoken voor verwarming en nog veel meer. Binnen de kortste keren stonden er bijna geen bomen meer in Nederland. Daarna haalden de Romeinen de bomen uit Duitsland en België. Daar stonden er genoeg.
De Romeinen maakten slim gebruik van het landschap bij de aanleg van forten, steden en wegen. Andersom probeerden ze ook het landschap te beïnvloeden. Met dammen verlegden ze de loop van rivieren en groeven kanalen voor betere verbindingen. Natte gebieden probeerden ze geschikt te maken voor landbouw door ze te verdelen in grote rechthoekige stukken (percelen). Sloten zorgden voor de afwatering. Ken je dat ergens van? Het gebeurt nu nog steeds.
De Romeinen wilde het landschap onder controle brengen. Dat geldt ook voor de dierenwereld. Ze vonden dat wilde dieren niet thuishoorden in de natuur, zeker niet de grote dieren. Daarom vingen ze die om ze in het amfitheater te laten vechten tegen gladiatoren. Niet ver van Nederland, in Keulen, is een grafsteen gevonden van een berenvanger die vol trots zegt dat hij 50 beren heeft gevangen. Die zullen dan ook wel in Nederland hebben rondgelopen! Best spannend.
Romeins olievaatje in de vorm van een beer die aan de ketting ligt.
Lessuggestie
-
HOE HET LANDSCHAP VERANDERT
HOE HET LANDSCHAP VERANDERT
Aan de hand van werkbladen met kaarten, afbeeldingen en opdrachten krijgen leerlingen in de verschillen tussen het landschap in Nederland in de Romeinse tijd en dat van nu en wat de invloed is van het landschap op het leven van de mens.
Lesduur: circa 1 lesuur
Doelgroep: basisonderwijs groep (6)-7-8
Lesaanbod bij het thema - Van aanbieders in heel Nederland
-
Romeinen in de Liemers
Romeinen in de Liemers
Leerlingen onderzoeken samen hoe en waarom de Romeinen in de Liemers woonden, welke spullen ze gebruikten, hoe ze communiceerden en wat ze aten. Ze ontdekken dat er verschillen zijn, maar ook overeenkomsten. De Romeinen waren namelijk hele slimme mensen.
-
Schoolbezoek Museum Romeins Halder
Schoolbezoek Museum Romeins Halder
Leerlingen ontdekken de Romeinse invloed op de omgeving van Halder (Noord-Brabant) in de eerste twee eeuwen van onze jaartelling.
-
Leskist Malorix
Leskist Malorix
Met deze leskist maken leerlingen op speelse wijze leerlingen kennis met het leven van de Romeinen en de Friezen in de regio Velsen. Centraal staat hierbij het stripverhaal 'Malorix' van Bert Bus over de Romeinse forten bij Velsen.
-
Wonen in een Romeins Marskamp
Wonen in een Romeins Marskamp
Deze les is een introductie over het bezoek van de Romeinen aan Ermelo, de vondsten die gedaan zijn en de locatie waar ze geweest zijn. Er is een minitentoonstelling in de klas en we gaan samen naar het Marskamp op de heide.
-
Romeinen - Museumles
Romeinen - Museumles
Tijdens deze museumles worden de leerlingen gerekruteerd door de Romeinen. Ze gaan als verkenners van het Romeinse leger op pad om te ontdekken hoe Nederland er in de Romeinse tijd uit zag.
-
Museumles Romeinen in je eigen tuin
Museumles Romeinen in je eigen tuin
Pak je koffers maar alvast in: tijdens deze leuke museumles reizen de leerlingen namelijk door het Romeinse landschap en ontdekken ze alles over het leven in deze regio: 2000 jaar geleden.
-
Romeinen in je achtertuin?!
Romeinen in je achtertuin?!
Romeinen in je eigen achtertuin? Jazeker! Wist jij dat de Romeinen ook in Zuid-Limburg hebben geleefd? Dat er honderden zo niet duizenden potten gebakken werden in Coriovallum? Of dat er een belangrijke Romeinse weg dwars door Romeins Zuid-Limburg liep.
-
Sporen in het landschap
Sporen in het landschap
Leerlingen onderzoeken wat archeologische vondsten zeggen over vroeger. Ze zien de sporen van een archeologische opgraving en moeten zelf aan de slag om te ontdekken uit welke tijd de sporen zijn.
Verdieping bij het thema
-
Romeinse steden
Lees meer over de enige twee steden die Nederland in de Romeinse tijd rijk was.
-
Watermanagement door Drusus
Watermanagement door Drusus
Romeinse veldheer Drusus laat in een korte tijd een grote voetafdruk achter in ons land. Van de bouw van waterwerken en forten tot het sluiten van bondgenootschappen. Hij bedacht het plan om een dam te bouwen waardoor er meer water door de Rijn kon stromen en het gemakkelijker werd voor Romeinen om de rivier te bevaren.
-
Gevaren van de Rijn
Gevaren van de Rijn
De toevoer van graan over de Rijn was voor de Romeinen langs de Limes belangrijk, maar het transport over de rivier was niet altijd vanzelfsprekend. Er waren problemen door droogte en delen van de Rijn vroren soms dicht. Stroomopwaarts gelegen delen van de Rijn bevatten ook enkele flinke obstakels.
-
Artikel | De uitdaging van het Utrechtse landschap voor de Romeinen
Artikel | De uitdaging van het Utrechtse landschap voor de Romeinen
De Nederlandse grond bezetten werd de Romeinen niet makkelijk gemaakt. Zodra ze aan het begin van onze jaartelling het land van de huidige provincie Utrecht bereiken, treffen zij een heel waterrijk gebied aan.
-
Landschap en bewoning aan de Oude Rijn
Landschap en bewoning aan de Oude Rijn
Het proefschrift van Marieke van Dinther gaat in op de bewoning van riviervlaktes en delta's en de wisselwerking tussen landschap en bewoners.
Tips bij het thema - Filmpjes, boeken, websites, afbeeldingen en meer
-
De rode wolf
De rode wolf
Het is 55 v. Chr. Het leger van Julius Caesar is in het noorden om de Germaanse stammen te onderwerpen. Maar dat gaat minder makkelijk dan ze gedacht hadden.
-
Museumpark Orientalis
Museumpark Orientalis
Bijna nergens anders kun je het dagelijks leven van de Romeinen zo goed zien en beleven als in Museumpark Orientalis. In de Romeinse stadsstraat is een herberg, schoollokaal en een compleet huis. Er is altijd wel iets te beleven!
-
Het dagboek van Nurdius Maximus in Belgica
Het dagboek van Nurdius Maximus in Belgica
Nurdius wordt ontvoerd door twee barbaren die hem naar het modderige en natte Belgica meenemen. Na betaling van een deel van het losgeld door zijn vader komt Brutus hem bevrijden, maar zelf voelt Nurdius niet zo veel voor deze ontsnappingspoging.
-
Avé, Caesar! verhalen over de Romeinen in Nederland
Avé, Caesar! verhalen over de Romeinen in Nederland
Tien verhalen over de Romeinen in Nederland, over ondermeer veldtochten, het soldatenleven en vriendschap. Met waterverfillustraties.
-
Vroeger & Zo - Het offer aan de goden
Vroeger & Zo - Het offer aan de goden
In 1897 werd in Drenthe het lijk van een meisje gevonden dat daar al bijna 2000 jaar lag: Het meisje van Yde. Ze is waarschijnlijk aan de goden geofferd, voor straf, of om de goden een gunstige afloop in de strijd tegen de Romeinen af te dwingen.
-
Het meisje van Yde - Een offer aan de goden
Het meisje van Yde - Een offer aan de goden
Meer dan honderd jaar geleden is er een meisje in het veen gevonden. Wie was dit meisje, en wat is er haar gebeurd?
-
Voor het meisje van Yde - liedje
Voor het meisje van Yde - liedje
In 1897 wordt er bij het Drentse dorp Yde het lichaam van een meisje gevonden, bijna 2000 jaar oud. Ze wordt het meisje van Yde genoemd. Ze ligt nu in een museum. We weten best veel over haar, maar ook best veel niet.
-
De Romeinse weg (rond het jaar 100)
De Romeinse weg (rond het jaar 100)
De Limes, de noordgrens van het Romeinse rijk, loopt aan het begin van de jaartelling dwars door onze provincie. De forten van de Limes zijn verbonden door een weg, een technisch hoogstandje in een drassige regio.
-
Romeinen in Gelderland
Romeinen in Gelderland
De Romeinen hebben zichtbaar hun sporen achtergelaten in Gelderland. Maak kennis met een onverwacht rijk verleden.
-
Liemers Museum
Liemers Museum
Het volledig vernieuwde museum vertelt het verhaal van de inwoners van de Liemers uit het verleden, het heden en de toekomst. De Romeinse legers hebben hier talrijke sporen achtergelaten, zoals een beeldje van godin Minerva, zwaarden en een altaarsteen.
-
De Bastei
De Bastei
Het verhaal begint in de Bastei bij de Romeinen die hier ruim 2000 jaar geleden al voet aan wal zetten. Er zijn onder meer muurresten uit de Romeinse tijd te zien.
-
Torenmuseum Valkenburg
Torenmuseum Valkenburg
Torenmuseum Valkenburg neemt je mee terug in de tijd. Al in de vroege jaren 40 zijn er in het dorp opgravingen verricht. Die waren met name gericht op het Romeinse fort, Pretorium Agrippinae, dat tweeduizend jaar geleden daar heeft gestaan.
-
Romeinse Tuin De Steenen Camer
Romeinse Tuin De Steenen Camer
In boomgaard- en wijkpark “De Steenen Camer” is een Romeinse tuin ingericht met groenten, kruidenen fruitsoorten die ook in de Romeinse tijd hier groeiden. Vanaf de tuin kun je naar de plek van het Romeinse Castellum Meinerswijk lopen.
-
Klokhuis Werelderfgoed - De Romeinse Limes
Klokhuis Werelderfgoed - De Romeinse Limes
In deze uitzending duikt het Klokhuis in de geschiedenis van de Romeinse Limes in Nederland die sinds juni 2021 op de Werelderfgoedlijst van Unesco staat.