Ga naar inhoud

Blog | Internationaal | Een Romeinse villa in de Duitse Eifel

| Wouter Hinrichs

Deze week neem ik jullie weer mee over de grens. Misschien niet fysiek, want dat is helaas op het moment niet mogelijk. Gelukkig kan het wel digitaal, vanaf de bank in je eigen huis. We zien in deze periode de vele hoeken van ons eigen huis, en wellicht heb je je wel eens afgevraagd hoe de huizen van de Romeinen eruitzagen. Deze week vertel ik je wat meer over het ‘thuis’ van de rijke Romeinen: de villa!

In de Romeinse tijd woonde net als nu niet iedereen in een stad. Naast steden waren er eveneens vele dorpen, gehuchten en landgoederen. Deze laatste werden vaak beheerd door rijke mensen, die in villa-complexen woonden op hun eigen landgoed. Hoe woonden deze mensen? Hoe zag hun huis eruit? En zijn deze villa’s bijvoorbeeld te vergelijken met villa’s die wij vandaag de dag kennen, zoals in Hollywood en in het Gooi?

Een voorbeeld van een moderne villa.

Allereerst is het belangrijk om duidelijk te hebben wat een villa precies is. Een villa was in de Romeinse tijd een (groot) huis dat bewoond werd door mensen uit de hogere sociale klassen. Uit de Romeinse tijd zijn twee verschillende type villa’s bekend: de villa urbana, een groot huis gelegen in een stad, en de villa rustica, een groot huis gelegen in landelijk gebied. Op dit laatste type wil ik in deze week meer ingaan.

De villa rustica was een complex gelegen op een landgoed. Het complex bestond uit een woonhuis met meerdere bijgebouwen zoals schuren, stallen, opslagruimten, soms een badhuis en andere nijverheidsgebouwen. Rondom de gebouwen lagen vaak grote velden, bossen en boomgaarden. Deze omliggende gebieden werden gebruikt en bewerkt voor verschillende doeleinden, bijvoorbeeld de productie van voedsel en bouwmateriaal. Een villa rustica is eigenlijk vergelijkbaar met een groot (en soms luxe) boerenbedrijf.

Een reconstructie van de Romeinse villa bij Tienakker (Wijchen) - © Mikko Kriek

In het Duitse Ahrweiler vinden we zo’n villa rustica: de ‘Römervilla’ van Bad Neuenahr-Ahrweiler. De plaats ligt niet ver van de rivier de Rijn, de voormalige grens tussen de Romeinse provincie Germania Inferior en Magna Germania, ‘het vrije land der Germanen’. Bad Neuenahr-Ahrweiler ligt ter hoogte van de plek waar de Neder-Germaanse Limes overloopt in de Opper-Germaans-Raetische Limes, een zuidelijker deel van de Romeinse rijksgrenzen in Duitsland.

De ‘Römervilla’ werd per toeval ontdekt in het voorjaar van 1980, toen arbeiders aan de voet van de Silberberg bij graafwerkzaamheden stuitten op de resten van een oud gebouw. Toen het vermoeden rees dat het hier wellicht niet ging om ‘normaal puin’, werd het toenmalige Landesamft für Denkmalpflege uit Koblenz ingeschakeld. Dit was een organisatie die zich bezighield met behouden, beschermen en onderzoeken van het cultureel erfgoed van de Duitse deelstaat Rheinland-Pfalz. In de jaren erop volgde een tienjarig onderzoek naar de bouwresten en vele vondsten die werden gedaan.

                                                                                    

Fundamenten van de villa worden blootgelegd tijdens de opgraving in de jaren '80 - © Kreis-Arhrweiler.de / Matthias Röcke

Uit onderzoek bleek dat het ging om een groot Romeins villacomplex met verschillende bouwfasen, waarvan de eerste fase plaatsvond in de eerste eeuw na Christus. Dit oorspronkelijke huis is waarschijnlijk ergens aan het eind van de eerste eeuw na Christus systematisch afgebroken, waarna in de tweede eeuw de in 1980-aangetroffen villa is gebouwd. Dit huis is in gebruik geweest als woning en bedrijf tot de derde eeuw, waarna het complex hoogstwaarschijnlijk werd verlaten. In de vierde eeuw werd het hoofdgebouw tijdelijk omgebouwd tot hospitium en later tot ijzersmelterij. Waarom dit gebeurde is tot op de dag van vandaag nog onduidelijk. Ook wat er in de vijfde eeuw precies met de villa gebeurde is onduidelijk. Vermoedelijk is de villa in deze periode in verval geraakt en werden de resten bedolven na een aardverschuiving van de nabije heuvels. Het resultaat? Zoals het hedendaagse Römervilla museum zelf zegt: een fantastische tijdscapsule!

De archeologische resten van de villa in het Römervilla Museum - © Wouter Hinrichs

De Römervilla van Bad Neuenahr-Ahrweiler is een uitzonderlijke villa langs de Limes. Het complex is van groot formaat en is goed bewaard gebleven. Naast een groot woonhuis en verschillende bijgebouwen was op het villacomplex ook uit een grote tuin en een badhuis aanwezig. Het Romeinse vloerverwarmingssysteem van het badhuis, het zogenoemde hypocaustum, werd tijdens de opgravingen in de jaren ’80 vrijwel intact aangetroffen. Eveneens vonden archeologen verschillende muurschilderingen terug met onder meer bloemdecoraties Zelfs beschilderde stukken van plafonds werden teruggevonden. Naast de resten van de gebouwen troffen de archeologen ook grote aantallen gebruiksvoorwerpen aan, waaronder Romeins servies, glaswerk en gereedschap.

Beschilderde fragmenten van een Romeins plafond opgenomen in een reconstructie - © Carole Raddato

 

Een Romeinse tegula met de afdruk van een kindervoetje, tentoongesteld in het Römervilla Museum - © Jacqueline Holleman

Toen de villa in gebruik was als woonhuis en landbouwbedrijf werd het hoofdgebouw bewoond door zo’n 15-20 mensen. Zij waren waarschijnlijk familie van elkaar. Helaas is niet bekend welke familie het villacomplex beheerde en of zij van lokale of ‘Romeinse’ afkomst waren.  Gebaseerd op een groot aantal luxe voorwerpen die zijn aangetroffen tijdens opgravingen, de omvang en luxe van het woonhuis is echter wel te concluderen dat de villa hoogstwaarschijnlijk van een rijke familie is geweest. Het is daarnaast zeer aannemelijk dat in het complex meer dan alleen de familieleden hebben gewoond, hoewel hier niet veel bewijs voor is teruggevonden. Van andere bekende Romeinse villa’s in Duitsland, maar ook in Nederland en België, is bekend dat arbeiders en slaven die op de velden, in de boomgaarden of in het hoofdgebouw werkten, vaak ook op het terrein woonden.

Tegenwoordig is van dit grote landgoed weinig terug te zien. De archeologische resten van het woonhuis en badhuis zijn geconserveerd en tentoongesteld in Museum Römervilla, een grote hal die tussen de snelweg en een afrit is ingebouwd. Dit is wel de laatste plek waar je een villacomplex zou verwachten van een welgesteld persoon…

Het Römervilla Museum in Bad Neuenahr-Ahrweiler - © mer-Spuren

Benieuwd naar de Römervilla van Bad Neuenahr-Ahrweiler? Bekijk de volgende pagina’s voor meer informatie: