Lezing: Romeinen op de Maas en de Rijn

Als we aan Romeinen denken, denken we aan Romeinse wegen. Wegen vormden het zenuwstelsel van het Romeinse rijk. Dat de Romeinen echter intensief van de beschikbare waterwegen gebruikmaakten, is veel minder bekend. Tijdens deze lezing deelt de spreker inzichten over hoe de Romeinen waterwegen gebruikten.

De activiteiten van Romeinen op Rijn, Maas en hun zijrivieren hebben alles te maken met het feit dat de Rijn lange tijd de noordgrens van het rijk vormde, de zgn. Nedergermaanse Limes. In Nederland werden langs de Rijn circa twintig grotere (‘castra’) en kleinere forten (‘castella’) gebouwd, die over land verbonden waren via de limesweg. Aan de limesweg lagen wachttorens waarvan de onderlinge afstand zodanig was dat men van de ene naar de andere wachttoren lichtsignalen kon geven. De forten stonden meestal aan of tegenover een zijrivier van de Rijn. Bij die forten ontstonden vaak burgernederzettingen (‘vici’).

Grote, zware en langeafstandstransporten vonden voornamelijk over water plaats. Het voor de scheepvaart veilig houden van de Noordzeekust, de Rijn en haar zijrivieren was de voornaamste taak van de Romeinse Rijnvloot, de ‘Classis Germanica’. Daarnaast hield die zich bezig met het uitvoeren of begeleiden van transporten van bouwmaterialen, voedsel en manschappen van en naar steden en grensforten langs het Duitse of Nederlandse deel van de Nedergermaanse Limes. De Classis Germanica werd opgericht in 13 v.Chr. als onderdeel van het grote offensief tegen de Germanen onder Keizer Augustus. Naast het vervoer van soldaten en materiaal leverde de vloot berichten en voedsel aan de legioenen die langs de Rijn en in Germanië opereerden. Een deel van deze oorlogslogistiek liep vanuit het grote legerkamp Castra Vetera bij het huidige Xanten over de rivier de Lippe naar nieuwe legioenskampen bij Haltern en Oberaden. Castra Vetera was in de 1e eeuw na Chr. een van de belangrijkste militaire bases van het hele rijk en tevens het belangrijkste steunpunt van de Classis Germanica. De vloot bleef tot in de 4e eeuw aanwezig op de Rijn, wat niet alleen laat zien hoe belangrijk de Rijn voor de Romeinen was als onderdeel van het grensgebied, maar bovenal hoe belangrijk die rivier was als transportader.

In Xanten zijn een aantal Romeinse schepen gevonden. Enkele nagebouwde exemplaren zijn in het plaatselijke Archeologische Park te bewonderen. In de lezing zal Will Brouwers dan ook spreken over Xanten (Colonia Ulpia Traiana), de (grotere) zusterstad van Municipium Ulpia Noviomagus Batavorum (Nijmegen).

Tientallen jaren vóór het Rijnoffensief tegen de Germanen onder keizer Augustus waren de Romeinen al aanwezig in het Maasdal. Net als de Rijn werd de Maas door de Romeinen gebruikt voor vrachtvervoer. In Nederland werden de meeste forten aan de Rijngrens aan het einde van de derde eeuw verlaten. Toen in de vierde eeuw nieuwe werden gebouwd, gebeurde dat echter niet meer aan de Rijn, maar aan de meer landinwaarts gelegen Waal en Maas. De kennis over Romeinse schepen, waterwegen en infrastructuur in ons land is de laatste decennia enorm toegenomen. Niet in de laatste plaats door talrijke recente vondsten in de Maasregio. In het jaar 2000 is bij opgravingen in Venray-Hoogriebroek een zegelring gevonden met daarop de afbeelding van een Romeinse galei.