Lezing: Johannes Smetius en de oudheid van Nijmegen

Met trots presenteert het bestuur van de afdeling Nijmegen-Arnhem van het Nederlands Klassiek Verbond deze themalezing, die plaats vindt in het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis. In zijn lezing gaat Louis Swinkels, oud-conservator Archeologie bij het Valkhof Museum, dieper in op de betekenis van het werk van Johannes Smetius, op de manier waarop hij gestalte gaf aan de historische identiteit van Nijmegen en op de verschuivingen die daarin later zijn opgetreden.

Met inleiding door prof. dr. Stephan Mols, bijzonder hoogleraar Geschiedenis van Nijmegen, met bijzondere aandacht voor de Romeinse Tijd en de Romeinse Limes.

Nijmegen, oudste stad van Nederland! 
Deze trots vormt al eeuwenlang een belangrijk onderdeel van de identiteit van deze stad. Predikant Johannes Smetius (1590-1651) heeft daar een bepalende rol in gespeeld. Niet alleen als auteur van het boek Nijmegen, stad der Bataven (1644), maar ook als verzamelaar van Nijmeegse bodemvondsten. 

Met zijn boek wilde Smetius bewijzen dat de ‘stad van de Bataven’, genoemd door de Romeinse geschiedschrijver Tacitus, in Nijmegen heeft gelegen. Met een doorwrocht betoog wist hij de geleerde wereld van zijn tijd daarvan te overtuigen en het archeologisch onderzoek van de 20ste eeuw heeft zijn gelijk bevestigd. Terwijl in de middeleeuwen de Romeinse veldheer en staatsman Julius Caesar nog als stichter van Nijmegen werd gezien, legde Smetius de oorsprong van de stad bij de Bataven en herkende hij de Bataafse volksaard terug in de Nijmegenaren van zijn eigen tijd. Zijn grote archeologische verzameling, toen een wijd en zijd vermaarde bezienswaardigheid, vormde een belangrijk deel van de bewijsvoering in zijn boek. Slechts enkele stukken daaruit bleven voor Nijmegen behouden, maar legden de basis voor de huidige museale collecties in de stad. 

De identiteit van Nijmegen als ‘oude hoofdstad van de Batavieren’ hield tot het begin van de 20ste eeuw stand, maar verdween daarna langzaam naar de achtergrond. Vanaf het begin van het archeologisch onderzoek in 1915 kwam het accent meer en meer op de Romeinen te liggen en ook in de historische beleving van de bewoners kreeg de identiteit van Nijmegen als Romeinse stad een steeds grotere betekenis, zoals onder meer bleek bij de stadsjubilea van 1955 en 2005.